ISRO : चंद्रानंतर आता सूर्य; आदित्य मोहिमेची तारीख जवळपास निश्चित...

India : ISRO ; 

इस्रोच्या चांद्रयान 3 च्या चंद्रावरील यशस्वीरित्या स्वारीनंतर इस्रोने आता आपले लक्ष सूर्य आणि पुढच्या अन्य महत्वाच्या मोहिमांकडे वळवले आहे. चांद्रयान 2 च्या अपयशातून शिकून चांद्रयान 3 च्या मोहिमेत यशस्वीरित्या चंद्राच्या दक्षिण ध्रुवावर लँडिंग केले. नंतर चार तासांनी रोव्हर प्रज्ञानने देखील खाली उतरून चंद्रावर फेरफटका मारला आणि एक मोठा इतिहास घडवला. जाणून घेऊया आदित्य एल-1, गगनयान आणि अन्य मोहिम.

इस्रोची पुढील मोहीम आदित्य एल-1 ही आहे. या मोहिमेत सूर्याचा अभ्यास केला जाणार आहे. भारतासाठी सूर्याचे अध्ययन करणारी ही पहिली मोहीम असणार आहे. या मोहिमेत हे यान पृथ्वीपासून 15 लक्ष किमी अंतरावर असलेल्या लॅग्रेंज पॉइंट-१ (एल-१) भोवती एका पोकळ कक्षेत ठेवण्यात येणार आहे. L-1 पॉइंट ही अशी जागा आहे जिथे ग्रहणाचा कोणताही प्रभाव पडत नाही आणि येथून आपल्याला सूर्य सतत दिसतो.

 

त्यामुळे वास्तविक वेळेनुसार सौर हालचाली आणि अवकाशातील हवामानावर त्याचा परिणाम पाहण्याचा अधिक फायदा होईल. सूर्याच्या विविध थरांचे निरीक्षण करण्यासाठी हे यान सात पेलोड्स घेऊन जाईल. या मोहिमेद्वारे सूर्याच्या हालचाली समजून घेणे सोपे होणार आहे. मिशन आदित्य L-1 सप्टेंबर 2023 मध्ये लॉन्च होण्याची शक्यता आहे, अशी माहिती एबीपी हिंदीने दिली आहे.

इस्रोच्या वेगवेगळ्या मोहिमांपैकी ही सर्वात महत्वाची मोहीम आहे. गगनयान मोहिमेअंतर्गत इस्रो प्रथमच मानवाला अंतराळात पाठवणार आहेत. ही मोहीम तीन वेगवेगळ्या टप्प्यात पार पडेल. पहिल्या दोन टप्प्यात मानवरहित उड्डाण असेल तर एक उड्डाण मानवाला अवकाशात पाठवेल. मोहिमेसाठी 3 सदस्यांची टीम काही दिवस 400 किमीच्या कक्षेत पाठवली जाईल. यानंतर त्यांना सुखरूप पृथ्वीवर परत आणले जाईल. हे 2024 मध्ये लॉन्च केले जाऊ शकते.

ही मोहीम इस्रोची सर्वात महत्वाकांक्षी आणि आव्हानात्मक असेल. कारण यासाठी इस्रोला आणखी अद्ययावत तंत्रज्ञान विकसित करावे लागणार आहे. ही मोहीम म्हणजे अंतराळात स्पेस स्टेशन बनवण्याची सुरुवात असणार आहे. स्वायत्त डॉकिंगचे प्रात्यक्षिक करण्यासाठी हे तंत्रज्ञान मिशन असेल. या अतंर्गत अंतराळात दोन अंतराळयानांना जोडण्यासाठी तंत्रज्ञान विकसित करणे. अंतराळात स्टेशन बनवण्यापूर्वी दोन उपग्रह जोडण्याची क्षमता संपादन करणे आवश्यक आहे.

याला स्पेस डॉकिंग एक्सपेरिमेंट म्हणजेच स्पेडेक्स असे म्हणतात. या प्रकल्पामुळे दोन तराळयान (चेझर आणि लक्ष्य) डॉक करण्यासाठी आवश्यक तंत्रज्ञान विकसित करण्यात आणि प्रदर्शित करण्यात मदत होईल. डॉक स्थितीत, ते एका अंतराळ यानाला दुसऱ्या अंतराळ यानाच्या वृत्ती नियंत्रण प्रणालीवरून नियंत्रित करण्यास मदत करेल. हे 2024 मध्ये लॉन्च केले जाऊ शकते.

इस्रोने आता चंद्राच्या दक्षिण ध्रुवावर मोहीम फत्ते केली आहे. त्यानंतर चंद्राची ध्रुवीय शोध मोहीम राबवण्यात येणार आहे. ही मोहीम जपानची JAXA आणि भारताची ISRO यांची संयुक्त मोहीम असेल. त्यात नासा, युरोपियन स्पेस एजन्सीची उपकरणेही असतील. त्यात ऑर्बिटर, लँडर आणि रोव्हर यांचा समावेश असेल. 2024 नंतर ते सुरू करण्याची योजना आहे.

पृथ्वीवरील हवामान बदलावर लक्ष ठेवण्यासाठी नासा आणि इस्रो संयुक्त मोहीम राबवणार आहे. या अंतर्गत पृथ्वी निरीक्षण उपग्रह NISAR पुढील वर्षी प्रक्षेपित करण्यात येणार आहे. हा उपग्रह पृथ्वीवर होणाऱ्या हवामानातील बदल, बर्फाचे वस्तुमान, वनस्पती बायोमास, समुद्र पातळी वाढ, भूजल आणि भूकंप त्सूनामी, ज्वालामुखी आणि भूस्खलन यांसारख्या नैसर्गिक आपत्तींचे धोके समजून घेऊन डेटा प्रदान करतील. 2024 मध्ये हे लाँच केले जाऊ शकते.

क्ष-किरण पोलारिमीटर उपग्रह (XPoSat) हे खगोलशास्त्रीय क्ष-किरण स्त्रोतांचा अभ्यास करण्यासाठी भारतातील पहिले समर्पित पोलरिमेट्री मिशन आहे. यामध्ये हे यान पृथ्वीच्या खालच्या कक्षेत दोन वैज्ञानिक पेलोड्स घेऊन जाणार आहेत. यावर्षी ते सुरू करण्याची योजना आहे.

मंगळयान-2 किंवा मार्स ऑर्बिटर मिशन-2 हे भारताचे मंगळावरील दुसरे मिशन असेल. इस्रो 2024 किंवा 2025 मध्ये मंगळावर मोहीम पाठवेल. या मोहिमेत मंगळाच्या जवळच्या कक्षेत यान पाठवले जाणार आहे. या मोहिमेद्वारे मंगळ ग्रहाविषयी अधिक माहिती संकलित केली जाणार आहे.

शुक्र ग्रहाचा अभ्यास करण्यासाठी ही मोहीम राबविण्यात येणार आहे. या अंतर्गत इस्रो शुक्राच्या पृष्ठभागाचा आणि वातावरणाचा अभ्यास करण्यासाठी ऑर्बिटर पाठवणार आहे. ही मोहीम पुढील वर्षी लाँच होण्याची शक्यता आहे.

हे अणुऊर्जेवर चालणारे इंजिन आहे. इस्रो BARC च्या सहकार्याने अणू ऊर्जेवर चालणारे इंजिन विकसित करण्याचा विचार करत आहे. अंतराळयान खोल अंतराळात पाठवण्यासाठी हे आवश्यक आहे.

ISRO 2000 kN (किलो न्यूटन) थ्रस्टचे सेमी-क्रायोजेनिक इंजिन विकसित करत आहे. ज्यामुळे भविष्यातील रॉकेटच्या बूस्टर स्टेजला शक्ती मिळेल. त्यामुळे अधिक शक्तिशाली रॉकेट विकसित होण्यास मदत होईल.

 

आर्टेमिस एकॉर्ड्स ही ग्रहांच्या शोध आणि संशोधनावर अमेरिकेच्या नेतृत्वाखालील आंतरराष्ट्रीय भागीदारी आहे. सध्या यात २७ देशांचा समावेश आहे. भारताने आर्टेमिस करारात सामील होण्याचा निर्णय घेतला आहे.