कर्करोग: एक मानवनिर्मित आजार

कर्करोगाचा साधा उल्लेख केला तरी भल्याभल्यांच्या जीवाचा थरकाप उडतो. जवळच्या एखाद्याला या आजाराचे निदान झाले तर त्य व्यक्तीचे अख्खे कुटुंबच नव्हे तर आप्तपरिवारालाही धक्का बसतो. त्यामुळेच की काय, आजही या विषयावर जास्त बोलले जात नाही.

 

 

कर्करोग या विषयावर जगभर शास्त्रीय, सामाजिक, कौटुंबिक, मानसिक अशा विविध अंगांनी कमालीचे लिखाण झाले आहे. मनुष्याला जडणाऱ्या एकूण कर्करोगांपैकी एक तृतीयांश कर्करोग हे शरीराचा अविभाज्य अंग असलेल्या डोके व मानेच्या भागात होतात. या कर्करोगाबद्दल आणखी धक्कादायक तथ्ये आहेत. ती म्हणजे, मानेचा वरचा भाग आणि डोक्याला होणाऱ्या बहुतांश कर्करोगांमध्ये तारुण्याच्या उंबरठ्यावरील मुले आणि तरुण-मध्यमवर्गीय रुग्णांचा भरणा अधिक आहे. कर्करोग हा एका कुटुंबापुरता मर्यादित नाही. त्याचा समाजाच्या; पर्यायाने राष्ट्राच्या एकंदर क्रियशक्तीवरही आघात होतो. आणखी दुर्दैवाची बाब म्हणजे कर्करोगाच्या उपचारावर सरकारचा किती निधी खर्च होतो, त्याचा हिशेब ठेवला जात नाही. विविध शासकीय संस्थांच्या सांख्यिकी लेखाजोख्यात याबाबत नोंद केली जात नाही. त्यामुळे एका अर्थाने हा कर्करोग राष्ट्राच्या सर्वांगीण विकासातही अडसर ठरतो. या सामाजिक बाजूचा फारसा गांभीर्याने विचार करण्यात येत नाही. एखाद्या कुटुंबातील कर्त्या पुरुषाला या आजाराचा विळखा पडतो तेव्हा ते कुटुंबच विस्कळीत होत नाही, तर पर्यायाने राष्ट्राच्या सकल दरडोई उत्पन्नावरही ताण येतो.

 

गुटखा, तंबाखू, धूम्रपानाचे वाढते सेवन हे मानवनिर्मित कर्करोगाचा मुख्य आणि जीवघेणा पैलू आहे. मुळात कर्करोग हा मानवनिर्मित आजारांपैकी एक आहे. तो बाहेरून आलेल्या जीवाणू वा विषाणूंमुळे होत नाही. तेव्हा कर्करोगाची धास्ती घेण्यापूर्वी हा आजार नेमका का होतो, हे समजून घेणे गरजेचे आहे. जन्माला येणारे प्रत्येक शरीर हे कोशिका, पेशींनी बनलेले असते. जन्मापासून मृत्यूपर्यंत या पेशींमध्ये आमूलाग्र बदल घडत असतात. जुन्या आणि मृत झालेल्या पेशी आणि कोशिकांच्या जागी आपले शरीर नव्या पेशी तयार करीत असते. जनुकीय रचनेची ही साखळी नियंत्रित ठेवण्याचे काम शरीर अव्याहतपणे करीत असते. किंबहुना त्यावरच मानवी आरोग्याची घडी अवलंबून असते. पण मृत पेशींच्या तुलनेत कितीतरी पट अधिक वेगाने नव्या पेशींची वाढ जेव्हा नियंत्रणाबाहेर होते, तेव्हा शरीराची रोगप्रतिकारशक्ती कमी पडते. पेशींची अनियंत्रित, अमर्याद वाढ नियंत्रणात ठेवण्यात शरीर प्रतिसाद देत नाही. ही अवस्था म्हणजेच कर्करोग हे आधी समजून घेतले पाहिजे. या अनियंत्रित वाढीव पेशींमधील द्रव्ये, घटक हे गाठ वा ट्यूमरमध्ये रुपांतरित होतात. याच गाठी शरीरातल्या अंतर्गत अवयवांवर आक्रमण वा त्यांच्या कार्यात ढवळाढवळ करून शरीरावर ताण आणतात वा एखाद्या अवयवाचे कार्यही बंद पाडण्यास कारणीभूत ठरतात. हल्लीच्या उपचारतंत्राने यावर नियंत्रण ठेवणे शक्य आहे. आजाराचे वेळीच निदान झाले तर यावरही मात करता येणे शक्य आहे. पुढच्या भागात याच कारणांवर चर्चा करूयात.

 

कर्करोगाचे संभाव्य लक्षणे ओळखणे आणि तत्काळ क्रिया करणे लवकर निदान होते. कर्करोगाच्या संभाव्य चेतावणी लक्षणांविषयी चिकित्सक, नर्स आणि इतर आरोग्य सेवा प्रदात्यांसह तसेच सामान्य जनतेमध्ये जागरूकता वाढल्याने या रोगावर मोठा प्रभाव पडू शकतो. कर्करोगाच्या काही सुरुवातीच्या लक्षणांमधे गांठय़ांचा समावेश होतो, जखमेच्या खुल्या असणा-या फोड, असामान्य रक्तस्राव, सतत अपचन आणि तीव्र स्वर -असणे. लवकर निदान विशेषतः स्तन, गर्भाशयाच्या मुका, स्वरयंत्रात भरलेले अर्क, कोलन आणि गुदाशय आणि त्वचेच्या कर्करोगासाठी उपयुक्त आहे. स्क्रीनिंग स्क्रीनिंग याचा अर्थ आहे निरोगी लोकसंख्येतील साध्या चाचण्यांचा वापर ज्याला आजार असणा-या व्यक्तींची ओळख पटविण्यासाठी, परंतु अद्याप लक्षणे दिसत नाहीत. उदाहरणे स्तनाच्या कर्करोगाच्या स्क्रीनिंगचा समावेश आहे. सायमोग्राफीचा वापर करून मॅमोग्राफी आणि ग्रीव्ह कर्क स्क्रिनिंगचा वापर करणे.

 

स्किनिंग प्रोग्रॅम तेव्हाच हाताळले पाहिजेत जेव्हा त्यांचे परिणाम दर्शविले गेले पाहिजेत, तेव्हा सर्व लक्ष्य गटांना संसाधने (संसाधने, उपकरणे, इत्यादी) पुरेशा असतात, जेव्हा सुविधा निदान आणि उपचारांसाठी आणि त्यासह त्यांचे पाठपुरावा करण्यासाठी अस्तित्वात असतात असामान्य परिणाम, आणि स्क्रीनिंगचा प्रयत्न आणि खर्च समायोजित करण्यासाठी रोगाचा प्रसार पुरेसा आहे.

विद्यमान पुराव्याच्या आधारावर, मोठ्या लोकसंख्येची स्क्रीनिंग केवळ स्तनाचा आणि ग्रीवाच्या कर्करोगासाठी, वही ज्यायोगे मोठ्या लोकसंख्येच्या स्त्रोतांचा स्त्रोत उपलब्ध आहे तेथे मॅमोग्राफी स्क्रिनिंग आणि सायटोलॉजी स्क्रिनिंगचा वापर केला जाऊ शकतो. अनेक चालू अभ्यास सध्या स्क्रिनिंगसाठी कमी खर्चाच्या पध्दतींचे मूल्यमापन करीत आहे ज्याची अंमलबजावणी आणि कमी स्त्रोत सेटिंग्जमध्ये टिकून राहू शकते. उदाहरणार्थ, अॅसिटिक अॅसीडसह व्हिज्युअल तपासणी नजीकच्या भविष्यात ग्रीवा कर्करोगासाठी एक प्रभावी स्क्रिइंग पद्धत ठरते. अधिक अभ्यास ज्यामॅमोग्राफी स्क्रीनिंगसाठी कमी खर्चाच्या वैकल्पिक पद्धतींचे मूल्यांकन करतात जसे की क्लिनिकल स्तनपान तपासणीची आवश्यकता असते.